Το βιβλίο του Χρήστου Ρούσσου «Βασανισμοί Κρατουμένων Φυλακές Κέρκυρας, Αλικαρνασσού» το διάβασα το 2013 όσο ήμουν κρατούμενος στις φυλακές Δομοκού. Ήταν από κάποιο φωτοτυπημένο αντίγραφο αφού το πρωτότυπο ήταν εξαντλημένο. Διάβαζα τότε και άλλα φωτοτυπημένα αντίγραφα του «περιοδικού της φυλακής» που εξέδιδε η Κατερίνα Ιατροπούλου. Επιθυμία μου ήταν κυρίως να πιάσω το νήμα της αντίστασης στο σωφρονιστικό σύστημα. Να κατανοήσω τις ομοιότητες και τις διαφορές του περιβάλλοντος της φυλακής της περιόδου που βρισκόμουν εγώ κρατούμενος με αυτές μερικές δεκαετίες πριν.

Γνώρισα προσωπικά τον Χρήστο Ρούσσο, τον Νοέμβρη του 2017, λίγους μόλις μήνες μετά την δικιά μου αποφυλάκιση. Τον είχα επισκεφτεί στο τότε σπίτι του στην Νίκαια για μια συνέντευξη που δέχτηκε να μου δώσει για λογαριασμό του ελληνικού VICE.

Τον Οκτώβρη του 2019 τον συνάντησα ξανά στο καινούριο του σπίτι, πάλι στην Νίκαια. Αυτή την φορά για να συζητήσουμε την επανέκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου από τις εκδόσεις red n’ noir.

Μεσολάβησαν διάφορα προβλήματα και πολλές ανατροπές όπως τα δύο χρόνια «λοκ ντάουν» που έφερε η πανδημία COVID-19. Φτάσαμε στα τέλη του 2021 για να το έχουμε τυπωμένο με καινούριο εξώφυλλο από την Chrispy Shift.  

Ο Χρήστος Ρούσσος ως κρατούμενος των ελληνικών φυλακών

Ο Χρήστος Ρούσσος είναι μεταξύ άλλων και μια θρυλική μορφή των ελληνικών φυλακών των δυο πρώτων δεκαετιών της μεταπολίτευσης. Έχει συνδέσει το όνομα του με τους αγώνες για την βελτίωση των συνθηκών σε αυτές. Ανήκει σε εκείνη την θρυλική γενιά κρατουμένων του Τεμπερεκίδη, του Μελέτη, και των Τσουβαλάκιδων. Υπό αυτήν την έννοια το βιβλίο του αποκτούσε για μένα ένα πάρα πολύ ειδικό βάρος.

Η περιπεσούσα ατμόσφαιρα της φυλάκισης του Χρήστου Ρούσσου

Στις 7 Απριλίου του 1976, ο 20χρονος Χρήστος Ρούσσος διέπραξε το αδίκημα της ανθρωποκτονίας σε βάρος του αγαπημένου του Ανέστη Παπαδόπουλο. Υπηρετούσε τότε στο Πολεμικό Ναυτικό.

«Τόσο ο δράστης, όσο και το θύμα χαρακτηρίζονται ως ανώμαλοι, μ’ όλα εκείνα τα ψυχοπαθολογικά γνωρίσματα των ανθρώπων του είδους».Εφημερίδα «Τα Νέα» 8 Απριλίου 1976:

Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων

Ήταν μια εποχή όπου στο πρωτοσέλιδο της η εφημερίδα Αθηναϊκή κάτω από την είδηση που αναφέρει το τραγικό περιστατικό με τίτλο «Δεν αποκαλύπτει που έκρυψε το μαχαίρι ο ομοφυλόφιλος φονιάς» παραθέτει άρθρο με τίτλο: «ΠΛΑΝΑΣΘΕ: Η καθαρεύουσα δεν πέθανε!». Την ίδια είδηση καταγράφει η εφημερίδα Το Βήμα με τον υπότιτλο: «Ήσαν και οι δύο ανώμαλοι».

Εφημερίδα «Τα Νέα» 7 Απριλίου 1976: «Χιούζ: αγαπούσε τις γυναίκες και τα αεροπλάνα»

Στο ίδιο μοτίβο και το δικαστικό ρεπορτάζ της εφημερίδας Ακρόπολις λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου. Σύμφωνα με αυτό ο Επίτροπος του Διαρκούς Ναυτοδικείου Πειραιά ζήτησε την ποινή του θανάτου. Τελικά του επιβλήθηκαν ισόβια. Στο ίδιο ρεπορτάζ γίνεται αναφορά «στην ιστορία των δυο ανώμαλων νέων». Πιο κάτω υπάρχει η αναφορά σε έναν μάρτυρα που δήλωσε απερίφραστα ότι είναι ομοφυλόφιλος. Το κείμενο κλείνει με ένα χαρακτηριστικό σχόλιο: «Η συναισθηματική ανωριμότης και η διχασμένη προσωπικότητα ωδήγησε τον δράστη στο στυγερό έγκλημα».     

Εφημερίδα Αθηναϊκή 9 Απριλίου 1976: «ΠΛΑΝΑΣΘΕ: Η καθαρεύουσα δεν πέθανε!»

Η εφημερίδα «Τα Νέα» την ημέρα του περιστατικού αναφέρεται στον θάνατο του Χάουραντ Χιούζ. Ο μακαρίτης Αμερικάνος επιχειρηματίας και παραγωγός ταινιών του Χόλυγουντ: «Αγαπούσε τις γυναίκες και τα αεροπλάνα». Αποτυπώνει με τον πλέον κοφτό τρόπο την αντίληψη του συντάκτη για το γυναικείο ζήτημα. Έτσι δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι την επόμενη ημέρα στο σχετικό ρεπορτάζ κάνει λόγο για τον «ανώμαλο ψυχικό κόσμο του κατηγορούμενου» και καταλήγει «πως σε τέτοια εγκλήματα όσο και να θέλει κανείς δεν μπορεί να δώσει ελαφρυντικά».

Καρκινώματα

Είναι η ίδια εφημερίδα που λίγους μήνες μετά στην ανταπόκριση της από το δικαστήριο που θα ακολουθήσει αναφέρεται με τον χαρακτηρισμό καρκινώματα στους μάρτυρες υπεράσπισης επειδή είναι ομοφυλόφιλοι.

Ο Χρήστος Ρούσσος τελικά καταδικάστηκε στην ποινή της ισόβιας κάθειρξης τον Οκτώβρη του 1976 χωρίς την αναγνώριση του ελαφρυντικού του προτέρου εντίμου βίου. Το δικαστήριο θεώρησε, στην ίδια γραμμή με τον αρθρογράφο στην εφημερίδα «Τα Νέα», πως αφού ήταν ομοφυλόφιλος αυτός δεν προέκυπτε.     

Καρκινώματα οι ομοφυλόφιλοι μάρτυρες υπεράσπισης. Εφημερίδα «Τα Νέα» 15 Οκτωβρίου 1976

Η αλλαγή στάσης της κοινής γνώμης και ο δρόμος προς την αμνηστία

Τον Δεκέμβρη του 1987 ο Χρήστος Ρούσσος διεκδικεί την αναγνώριση του ελαφρυντικού που στερήθηκε. Αν του αναγνωριστεί θα επιφέρει και την μείωση της ποινής του. Ο μόνος δρόμος είναι να υποβάλει το αίτημα προς τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Όμως αυτήν την θέση εκείνη την περίοδο κατέχει ο Χρήστου Σαρτζετάκη.

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης μπορεί ως εισαγγελέας να έχει καταγραφεί στην ιστορία με θετικό πρόσημο καθώς συνέδεσε το όνομα του με την δίωξη των δολοφόνων του Γρηγόρη Λαμπράκη όμως στην συλλογική συνείδηση των κρατουμένων έχει καταγραφεί ως ένας από τους χειρότερους και πιο σαδιστές εισαγγελείς.

Σε μια από τις κουβέντες μας ο Χρήστος Ρούσσος μου είχε πει πως όταν κάποιος κρατούμενος μάθαινε ότι θα δικαστεί με εισαγγελέα τον Σαρτζετάκη έκανε απόπειρες αυτοκτονίας. Σκοπός να αναβληθεί η υπόθεση και να αλλάξει η σύνθεση. Κάποια φορά ένας κρατούμενος κατάπιε γι’ αυτόν τον λόγο μπαταρίες. Ο Σαρτζετάκης αναγκάστηκε να προτείνει αναβολή. Φρόντισε όμως να βρεθεί ημερομηνία που είναι αυτός ξανά εισαγγελέας… 

Η απεργία πείνας

Κατά τη διάρκεια της πολυήμερης απεργίας πείνας αναπτύσσεται ένα τεράστιο κίνημα συμπαράστασης. Διανοούμενοι και καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο στέλνουν μηνύματα υποστήριξης στον αγώνα του.

Ωστόσο ο Σαρτζετάκης αρνείται πεισματικά να κάνει δεκτό το αίτημα που θα τον οδηγήσει τον Ρούσσο στην αποφυλάκιση.

Τελικά θα αποφυλακιστεί στις 14 Νοεμβρίου 1990 με προεδρικό διάταγμα του επόμενου Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η ποινή του μετατράπηκε από ισόβια κάθειρξη σε κάθειρξη είκοσι χρόνων. Έχοντας εκτίσει τα δεκαπέντε ήταν πια ελεύθερος.

Οι συλλογικοί αγώνες του Χρήστου Ρούσσου

Εκτός από τους προσωπικούς αγώνες του Ρούσσου για ελευθερία, το πρόσωπο του έχει ταυτιστεί και με τους συλλογικούς αγώνες των κρατούμενων την δεκαετία του 1980. 

Χάρη στο πείσμα του και την μεθοδικότητα του Χρήστου Ρούσσου είδαν τον φως της δημοσιότητας οι άθλιες συνθήκες των φυλακών και οι βασανισμοί κρατουμένων. Είχε την τύχη να ζήσει -και εμμέσως να πυροδοτήσει- δυο σημαντικές εξεγέρσεις. Η μία στις Φυλακές Κέρκυρας το 1987. Η άλλη, λίγες μέρες πριν την αποφυλάκιση του, στον Κορυδαλλό τον Οκτώβρη του 1990:

«Εκείνη την μέρα μου ήρθε η προεδρική χάρη την οποία μου έδωσε ο Καραμανλής τρία χρόνια αργότερα (σ.σ από την πρώτη απόρριψη). “Που να πάω τους λέω τώρα; Δεν πάω πουθενά. Σε αυτή την κατάσταση δεν μπορώ να τους εγκαταλείψω μέχρι να διεκπεραιωθούν τα θέματα”, και έτσι έμεινα στη φυλακή άλλες τέσσερις μέρες…».

Το «Βασανισμοί κρατουμένων, Φυλακές Αλικαρνασσού-Κέρκυρας» μπορείτε να το βρείτε στο βιβλιοκαφέ red n’ noir (Δροσοπούλου 52, Κυψέλη) και στο ηλεκτρονικό μας βιβλιοπωλείο.