Για τον Κανίβαλο του Didier Daeninckx που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις oposito γράφει η Μαρία Θεοχάρη (μεταφράστρια του βιβλίου).
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Didier Daeninckx είναι ένας πολυγραφότατος και βραβευμένος εν ζωή Γάλλος συγγραφέας, και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του γαλλικού νουάρ και néo-polar, στο οποίο εισάγει και μια ιστορική διάσταση, πέραν της κοινωνικής και πολιτικής.
Ο Daeninckx έγινε γνωστός στο ελληνικό κοινό με το εμβληματικό του μυθιστόρημα «Έγκλημα και Μνήμη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, το οποίο έφερε στο φως τις σφαγές των Αλγερινών διαδηλωτών στο Παρίσι το 1961, από την αστυνομία του Μωρίς Παπόν, ο οποίος κατά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε υπεύθυνος για τον εκτοπισμό εκτοντάδων Εβραίων του Μπορντώ σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, και στη συνέχεια διετέλεσε υπουργός Προϋπολογισμού× καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου μετά από τη δημοσίευση του βιβλίου.
Η θεματολογία των έργων του Daeninckx
- Το έργο του χαρακτηρίζεται από έντονο πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό με εμφανείς τις αντιμιλιταριστικές, αριστερές και αναρχικές του καταβολές.
- Στα έργα του συνδυάζει τη μυθοπλασία με την ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση.
- Ο ίδιος δεν συμπαθεί τον χαρακτηρισμό του στρατευμένου συγγραφέα λόγω της αντιμιλιταριστικής του ιδεολογίας, και περιγράφει τον εαυτό του ως έναν συγγραφέα αλληλέγγυο προς τους πολλούς αυτού του κόσμου που καθημερινά αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητες δυσκολίες για την επιβίωση και την αξιοπρέπειά τους.
Μέσω της γραφής του προσπαθεί να κατανοήσει τη χαοτική πορεία του κόσμου, και με τη βοήθεια φανταστικών προσώπων να καταλάβει πώς οι άνθρωποι καταφέρνουν να παραμείνουν άνθρωποι στις δυσμενέστερες συνθήκες.
Έτσι συνήθως τοποθετεί τα έργα του σε «δύσκολες» ιστορικές περιόδους με σκοτεινές πλευρές, και μέσω τεκμηριωμένης έρευνας προσπαθεί να φωτίσει αθέατες πτυχές τις ιστορίας που είτε έχουν αποσιωπηθεί συστηματικά είτε έχουν περιπέσει στη λήθη.
Στα έργα του Daeninckx το ιστορικό στοιχείο δεν είναι απλώς ένα φόντο, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πλοκής.
Κάποια άλλα πράγματα που χαρακτηρίζουν το έργο του:
- Η διάσωση της μνήμης που κινδυνεύει να χαθεί
- εστίαση από την πλευρά του αδύναμου, αδικημένου
- στρέφεται κατά της βίας της εξουσίας
- εκφράζει φωνές που απουσιάζουν από την επίσημη ιστορία και τον κυρίαρχο λόγο
Σ’ αυτό, ο Ντενένξ μοιάζει με τον πολύ αξιόλογο Γάλλο αναρχικό και αντιμιλιταριστή συγγραφέα, τον Jean Meckert, γνωστό επίσης με το ψευδώνυμο Jean Amila, ο οποίος θα εκδοθεί για πρώτη φορά στα ελληνικά από τη σειρά noir των εκδόσεων oposito στο προσεχές διάστημα.
O Amila έλεγε πως «Συγγραφή είναι να διεκδικείς μια θέση για τον άνθρωπο στον σύμπαν, να αναψηλαφείς την Ιστορία για να τη φωτίσεις και να της δώσεις ένα νόημα. Εγώ είμαι μια σπίθα.»
Ο Κανίβαλος
Ο Κανίβαλος γράφτηκε το 1998, όταν ζητήθηκε από τον Daeninckx να συνεισφέρει με ένα κείμενό του στις εορταστικές εκδηλώσεις για τα 150 χρόνια από την κατάργηση της δουλείας (διάταγμα του 1848). Αρχικά το έργο είχε τη μορφή θεατρικού για το ραδιόφωνο, με τίτλο Des Kanaks à Paris, και στη συνέχεια εξελίχθηκε στο βιβλίο με τη μορφή που έχει σήμερα.
Το βιβλίο βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, σε μια ιστορία που διασωζόταν μόνο μέσω της προφορικής παράδοσης των Κανάκ και που ο Daeninckx άκουσε σε ένα ταξίδι του στη Νέα Καληδονία, όπου τον φιλοξένησε μια φυλή Κανάκ.
Η ιστορία είχε ως εξής: το 1931 είχαν μεταφερθεί από τη Νέα Καληδονία στο Παρίσι 111 Κανάκ για να πάρουν μέρος στην Αποικιακή Έκθεση. Τους έβαλαν σ’ ένα κλουβί στον ζωολογικό κήπο που λειτουργούσε στο περιθώριο της Έκθεσης, και όταν παραμονές των εγκαινίων, ψόφησαν οι κροκόδειλοι του ζωολογικού κήπου, οι υπεύθυνοι της Έκθεσης δάνεισαν μερικούς Κανάκ σε ένα γερμανικό τσίρκο για να πάρουν σε αντάλλαγμα μερικούς κροκόδειλους.
Ο Κανίβαλος βασίζεται σε αυτό το πραγματικό περιστατικό : έχουμε την εγκιβωτισμένη αφήγηση του γέρου Κανάκ Γκοσενέ ο οποίος σχεδόν μισό αιώνα αργότερα σε ένα οδόφραγμα στη Νέα Καληδονία αφηγείται σε δύο νεαρούς αυτονομιστές Κανάκ την περιπέτεια που έζησε στο Παρίσι το 1931, όταν δραπέτευσε από τον ζωολογικό κήπο για να σώσει την αγαπημένη του, τη Μινοέ, η οποία βρισκόταν ανάμεσα στους συντοπίτες του που ανταλλάχθηκαν με τους κροκόδειλους.
Λίγα λόγια για το ιστορικό πλαίσιο που περιβάλλει την ιστορία
Η Νέα Καληδονία βρίσκεται στον ΝΔ Ειρηνικό και ανακηρύχθηκε γαλλική αποικία το 1853, αφού πρώτα κατέφθασαν οι πρώτες ιεραποστολές για να προλειάνουν το έδαφος (δεκ. 1830-1840), στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στρατιωτικοί διοικητές. Από το 1864 ως το 1893 υπήρξε τόπος εξορίας κατάδικων, μεταξύ των οποίων και η αναρχική Louise Michel, που αφιέρωσε μερος των απομνημονευμάτων της στους Κανάκ.
Το 1878 έγινε μια πρώτη εξέγερση των αυτοχθόνων Κανάκ κατά των αποικιοκρατών , με επικεφαλής τον Αρχηγό Ατάι, η οποία όμως απέτυχε.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι Κανάκ, άσκησαν πίεση για παραχώρηση ανεξαρτησίας από τη Γαλλία. Το κίνημα σημείωνε άνοδο αλλά στις εκλογές του 1984 απορρίφθηκε το σχέδιο που θα οδηγούσε στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, κυρίως εξαιτίας της δράσης ομάδων αντίθετων προς την ιδέα της ανεξαρτησίας (στην πλειοψηφία τους γαλλικής καταγωγής). Τότε η δυναμική πτέρυγα των Κανάκ αντέδρασε με τη χρήση βίας και ακολούθησε περίοδος ταραχών, γενικών απεργιών και αποσχιστικών ενεργειών.
Παρότι ο συγγραφέας αποφεύγει να τοποθετήσει με χρονική ακρίβεια τα περιστατικά, κατά πάσα πιθανότητα, το αφηγηματικό παρόν του βιβλίου (η συνάντηση του Γκοσενέ με τους νεαρούς αυτονομιστές στο οδόφραγμα) τοποθετείται σ’ αυτή την περίοδο κλιμάκωσης των ταραχών (1984-1985), όπως προκύπτει από συνεντεύξεις του και από το βιβλίο του Le retour d’Atai, το οποίο αποτελεί συνέχεια του Κανίβαλου.
Εκείνη την εποχή, την περίοδο 1984-1985, κάποιοι από τους νεαρούς Κανάκ αυτονομιστές που συνελήφθησαν στα οδοφράγματα της Νέας Καληδονίας μεταφέρθηκαν σε φυλακές της Γαλλίας. Ο Daeninckx, είχε γνωρίσει έναν από αυτούς τους νεαρούς και ανέλαβε την οικονομική του υποστήριξη (γιατί δεν είχε τίποτα, ούτε καν ρούχα κατάλληλα για το κλίμα της Γαλλίας, καθώς μεταφέρθηκε ακριβώς τον συνέλαβαν, με τις σαγιονάρες), και διατηρούσε αλληλογραφία μαζί του. Από εκεί είναι εμπνευσμένοι οι χαρακτήρες του Καλί και του Ουατιόκ, των δύο νεαρών αυτονομιστών με τους οποίους συνομιλεί ο Γκοσενέ στο οδόφραγμα.
Μετά το ξέσπασμα των ταραχών η Γαλλία έστειλε στρατεύματα για επιβολή της τάξης, με αποκορύφωμα των συγκρούσεων την αιματηρή συμπλοκή μεταξύ Κανάκ αυτονομιστών και γαλλικών ειδικών δυνάμεων στην Ουβέα στις 5 Μαΐου του 1988, όταν οι γαλλικές ειδικές δυνάμεις εισέβαλαν σε σπήλαιο όπου κρατούνταν όμηροι από τους αυτονομιστές 20 αστυνομικοί, επιχείρηση κατά την οποία σκοτώθηκαν 20 απαγωγείς και 2 στρατιωτικοί. (τα γεγονότα περιγράφονται στο βιβλίο Κανακύ του Ζοζέφ αντράς που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του εικοστού πρώτου).
Μετά την καταστολή των ταραχών η Γαλλία ανέστειλε την παραχώρηση ανεξαρτησίας και το 1988 η χώρα τέθηκε υπό άμεση γαλλική διακυβέρνηση για μια μεταβατική περίοδο 10 ετών. Το 1998 υπογράφηκε η Συμφωνία της Νουμέα, που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τη σταδιακή μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από τη Γαλλία στην Ν. Καληδονία , που θα μπορούσε να οδηγήσει μετά το πέρας μιας περιόδου 20-25 ετών στην πλήρη ανεξαρτησία. Πραγματοποιήθηκαν τρία δημοψηφίσματα, στα οποία υπερίσχυσε το όχι. Το τρίτο και τελευταίο δημοψήφισμα έγινε την προηγούμενη Κυριακή 12 Δεκεμβρίου, με το ΟΧΙ να υπερισχύει με ποσοστό 96,5%, αλλά με χαμηλό ποσοστό συμμετοχής (43,87%), καθώς η πλευρά που τάσσεται υπέρ της ανεξαρτησίας κάλεσε σε μποϋκοτάζ.
Η Αποικιοκρατία στον κανίβαλο
Το θέμα της αποικιοκρατίας κατέχει κεντρική θέση στον Κανίβαλο , όπως και σε πολλά έργα του Daeninckx. Ο συγγραφέας κυρίως εστιάζει σε αθέατες πλευρές της αποικιοκρατίας, φωτίζει γεγονότα που αποσιωπήθηκαν και που δεν χωρούσαν στην εποποιία της Γαλλικής Αποικιακής Αυτοκρατορίας, καταδεικνύει τις νοοτροπίες που τη συνόδευαν, όπως ο καθημερινός ρατσισμός που εκφραζόταν μέσω τραγουδιών της εποχής, και καταρρίπτει μύθους που καλλιεργήθηκαν συστηματικά και στους οποίους ουσιαστικά βασίστηκε η γαλλική αποικιοκρατία.
Ένας από αυτούς τους μύθους είναι ο μύθος του εκπολιτισμού άγριων φυλών από την πολιτισμένη Γαλλία. Εξάλλου η καλλιέργεια αυτού του μύθου αποτελούσε και έναν από τους κύριους στόχους των αποικιακών εκθέσεων. Διαβάζουμε στον Κανίβαλο (σελ. 18) το σημείο όπου ο Γάλλος αξιωματούχος αναγγέλλει στους Κανάκ τη συμμετοχή τους στη Διεθνή Αποικιακή Έκθεση του 1931:
— Αυτό το ταξίδι είναι η ευκαιρία της ζωής σας.
Χάρη στη Γαλλική Ομοσπονδία Παλαιών Αποικιοκρατών, και τη διαμεσολάβησή της προς στον κ. Κυβερνήτη, η Νέα Καληδονία θα λάβει τη θέση που της αρμόζει στους κόλπους της επερχόμενης Αποικιακής Εκθέσεως. Στο πλευρό των αδερφών σας –εκ πολιτισμικής απόψεως– από την Αφρική, την Ασία, την Αμερική, θα εκπροσωπήσετε τον αρχέγονο πολιτισμό της Ωκεανίας. Δια μέσου των τραγουδιών και των χορών σας θα καταδείξετε πως αποίκιση δεν σημαίνει απλώς να αποψιλώνεις τη ζούγκλα, να κατασκευάζεις προβλήτες και εργοστάσια ή να χαράζεις δρόμους· σημαίνει επίσης να κατακτάς, δια της ανθρώπινης προσήνειας, τις άγριες ψυχές από τη σαβάνα, το δάσος ή την έρημο…
Για τη νομιμοποίηση όμως αυτού του αφηγήματος περί εκπολιτισμού, είναι απαραίτητη η κατασκευή αυτού του άγριου «Άλλου». Οι ιθαγενείς της Νέας Καληδονίας βρίσκονταν για την αποικιοκρατική Γαλλία στο τελευταίο σκαλοπάτι των αποικιοκρατούμενων φυλών. Τους θεωρούσαν κατώτερους και από την κίτρινη και από τη μαύρη φυλή: τους προέβαλλαν ως υπανθρώπους, τους θεωρούσαν κάτι ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα, ανθρωποφάγους, άγριους. Αυτή η εικόνα καλλιεργήθηκε συστηματικά, και γι΄ αυτό οι Κανάκ τοποθετήθηκαν ξεχωριστά από τους υπόλοιπους, στον ζωολογικό κήπο που λειτουργούσε έξω από την έκθεση, μέσα σε κλουβί, ανάμεσα στη λιμνούλα με τους κροκόδειλους και την τάφρο με τα λιοντάρια. Και επειδή οι Κανάκ δεν ανταποκρίνονταν σ΄ αυτή την εικόνα που ήθελαν να παρουσιάσουν στους Παριζιάνους, τους εξανάγκασαν να ανταποκριθούν σε αυτό το στερεότυπο:
Διαβάζουμε στο βιβλίο (σελ. 20) την αφήγηση του Γκοσενέ, μόλις τους έχουν μεταφέρει τον ζωολογικό κήπο:
Τις επόμενες μέρες ήρθανε κάποιοι να μας εκπαιδεύσουνε, λες κι ήμασταν αγρίμια. Έπρεπε ν’ ανάβουμε φωτιά μέσα σε κακοφτιαγμένες καλύβες με σκεπές που σταζοβολούσαν απ’ την αδιάκοπη βροχή. Έπρεπε να σκαλίζουμε κάτι τεράστιους κορμούς δέντρων, σκληρούς σαν πέτρα, για να φτιάξουμε πιρόγες, ενώ οι γυναίκες ήταν αναγκασμένες να χορεύουν πίλου-πίλου συγκεκριμένες ώρες. Στην αρχή μάλιστα, τους ζήτησαν να βγάζουνε το ιεραποστολικό τους φόρεμα9 και να δείχνουνε το στήθος τους. Τις υπόλοιπες ώρες, παρά το κρύο, έπρεπε να πηγαίνουμε να τσαλαβουτάμε και να κολυμπάμε σε μια χαβούζα με νερό, κραυγάζοντας σαν ζώα. Ήμουν απ’τους λίγους που κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν μερικές λέξεις, που μου τις είχε μάθει ο πάστορας, αλλά δεν καταλάβαινα τι σημαίνει η πρώτη λέξη της πινακίδας που ήταν καρφωμένη στο γρασίδι μπροστά απ’ το κλουβί μας: «Ανθρωποφάγοι της Νέας Καληδονίας».
Ωστόσο, ο Κανίβαλος δεν είναι ένα «εξωτικό» βιβλίο, γραμμένο από έναν Γάλλο για τη Νέα Καληδονία. Ο Daeninckx δεν θέλει να γράψει την ιστορία των Κανάκ αντί γι’ αυτούς και καλύτερα από αυτούς (όπως έκαναν στο παρελθόν άλλοι ξένοι συγγραφείς , λόγω του ότι η παράδοση των Κανάκ είναι κατά κύριο λόγο προφορική – παρότι σήμερα υπάρχουν Κανάκ συγγραφείς). Το θεωρεί κάτι σαν «κλοπή».
Αντιθέτως, ο συγγραφέας επικεντρώνεται στα της Γαλλίας× εστιάζει στην ευθύνη που φέρει η Γαλλία, στην στάση της απέναντι στις αποικίες, στις νοοτροπίες που συνόδευαν την αποικιοκρατία, όπως ο ρατσισμός και οι διακρίσεις. Ο Κανίβαλος, σύμφωνα με τον Daeninckx «αφορά ένα μελανό επεισόδιο της Γαλλικής Ιστορίας στο οποίο βρέθηκαν μπλεγμένοι παρά τη θέλησή τους πάνω εκατό Κανάκ».
Δίνοντας αυτόν τον τίτλο, ο συγγραφέας με καταπληκτική οικονομία καταφέρνει με μια λέξη να εκφράσει αυτή τη ρήση του Μαρκ Τουέην που διαβάζουμε στην εισαγωγή του Μονολόγου του Βασιλιά Λεοπόλδου (Εκδ. Θεμέλιο 1966) , ένα βιβλίο που πραγματεύεται τη βελγική αποικιοκρατία στο Κονγκό :
«Υπάρχουν πολλά ευτράπελα πράγματα σ’ αυτόν τον κόσμο, όπως η αντίληψη του λευκού ανθρώπου ότι είναι λιγότερο άγριος από τους ιθαγενείς»
Ο Κανίβαλος δεν είναι ένα βιβλίο διδακτικό με κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα. Είναι όμως ένα βιβλίο που μας βοηθά να δούμε με τον κανίβαλο μέσα μας και γύρω μας.
.){kind=link}