Την μεθεπομένη των Χριστουγέννων πέρασα πριν απ’ το μεσημέρι από το σπίτι του φίλου μου Σέρλοκ Χόλμς, να του ευχηθώ για τον καινούργιο χρόνο. Φορούσε το φόρεμα του σπιτιού και ήταν ξαπλωμένος με νωχέλεια σ’ έναν καναπέ.
Κοντά στο χέρι του ήταν μια πίπα και μια στοίβα από εφημερίδες, που φαίνεται ότι θα τις είχε διαβάσει και ξαναδιαβάσει πολλές φορές, γιατί ήταν πολύ τσαλακωμένες.
Λίγο πιο πέρα, στη ράχη μιας ψάθινης πολυθρόνας ήταν ένα παλιό καστόρινο καπέλο, γδαρμένο και μαδημένο. Ένα μικροσκόπιο και μια φόρμα καπέλων, βαλμένα απάνω στην ίδια πολυθρόνα, έδειχναν ότι το καπέλο είχε τοποθετηθεί εκεί για να εξετασθεί προσεκτικά.
«Μου φαίνεστε πολύ απασχολημένος, αγαπητέ μου», είπα στον Χόλμς, «και φοβούμαι μήπως σας ενοχλώ.»
«Κάθε άλλο! Είμαι ενθουσιασμένος που μπορώ να συζητήσω μ’ ένα φίλο το αποτέλεσμα που επέτυχα προ ολίγου. Πρόκειται άλλωστε για πολύ κοινό πράγμα», πρόσθεσε, δείχνοντάς μου το μαδημένο καπέλο.
Κάθισα σε μια πολυθρόνα. Έξω έκανε διαβολεμένο κρύο. Τα τζάμια ήταν σκεπασμένα από πάχνη, και καθώς ζέσταινα τα χέρια μου στη θερμάστρα, είπα:
«Υποθέτω ότι το γεγονός που σας απασχολεί, όσο απλό και αν φαίνεται, έχει σχέση με κάποιο φόνο και αυτό είναι η ένδειξη με την οποία θα αποκαλύψετε ένα μυστήριο και θα τιμωρήσετε κάποιο έγκλημα.»
Η παράδοξη σύμπτωση
«Όχι, όχι, δεν πρόκειται περί εγκλήματος», είπε ο Σέρλοκ Χόλμς γελώντας, «αλλά μόνο για μια από τις παράξενες αυτές συμπτώσεις, που παράγονται στις πόλεις, όπου τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπων συνωστίζονται σε μια επιφάνεια μερικών τετραγωνικών χιλιομέτρων.
»Η κίνηση της πυκνής αυτής ανθρώπινης μάζας μπορεί να προκαλέσει, εκτός των εγκλημάτων, όλα τα δυνατά γεγονότα και τα πιο παράξενα προβλήματα, όπως έχει αποδειχτεί πολλές φορές…»
«Πράγματι», απήντησα «και μεταξύ των έξι τελευταίων δικαστικών υποθέσεων, που περιέλαβα στα σημειώματα μου, οι τρείς ήταν τελείως στερημένες του στοιχείου, που ο νόμος ονομάζει έγκλημα.»
«Ακριβώς, βλέπω ότι κάνετε υπαινιγμό για τις προσπάθειές μου, να αποκτήσω τα χαρτιά της Ειρήνης Άντερ, για την παράξενη περιπέτεια της μις Μαίρης Σάδερλανδ και την ιστορία του ανθρώπου με το στραβό στόμα.
»Λοιπόν, είμαι πεπεισμένος ότι και η υπόθεση που με απασχολεί τώρα, υπάγεται στην κατηγορία εκείνη, που δεν έχει το έγκλημα ως ελατήριο. Ξέρετε τον Πέτερσον τον παραγγελιοδόχο;»
«Ναι.»
«Λοιπόν σ’ αυτόν ανήκει το τρόπαιο αυτό.»
«Είναι το καπέλο του;»
Το μυστηριώδες καπέλο
«Όχι, το βρήκα. Ο κύριος του καπέλου είναι άγνωστος. Σας παρακαλώ να το θεωρήσετε όχι σαν ένα απλό καπέλο, αλλά σαν ένα διανοητικό πρόβλημα.
»Εν πρώτοις πρέπει να σας πω πως βρίσκεται εδώ. Μπήκε το πρωί των Χριστουγέννων μαζί με μια ωραία χήνα, που τώρα χωρίς αμφιβολία θα ψήνεται στο τζάκι του Πέτερσον. Αλλ’ ας αρχίσω τη αφήγηση μου από την αρχή.
»Κατά τις τέσσερες το πρωί την ημέρα των Χριστουγέννων, ο Πέτερσον, ένας παραγγελιοδόχος καθώς ξέρετε, γύριζε από κάποιο σουπέ και περνούσε τη λεωφόρο Τότενχαμ, όταν μπροστά του διέκρινε στο φως ενός φαναριού φωταερίου, έναν άνδρα ψηλό που περπατούσε τρικλίζοντας, κρατώντας μια χήνα υπό μάλης.
»Καθώς έφτανε στη γωνία της οδού Γκουτζ, μια μικρή παρέα από χαμίνια άρχισε να πειράζει τον άγνωστο. Το ένα από τα παιδιά πήρε το μπαστούνι του αγνώστου και μ’ αυτό του έριξε κάτω το καπέλο, και έπειτα, πετώντας το μπαστούνι, έσπασε τη βιτρίνα ενός μαγαζιού.
»Ο Πέτερσον έτρεξε να βοηθήσει τον άγνωστο, αλλά αυτός, τρομαγμένος από την καταστροφή της οποίας είχε γίνει αιτία και βλέποντας έναν υπαστυνόμο να προχωράει προς το μέρος του, άφησε τη χήνα να πέσει, το έβαλε στα πόδια και έγινε άφαντος στο λαβύρινθο των δρομάκων που είναι πίσω από τη λεωφόρο Τότενχαμ.
Με τη θέα του Πέτερσον είχαν φύγει και τα χαμίνια, και έτσι αυτός έμεινε μόνος, κύριος του πεδίου της μάχης, με τρόπαια το καπέλο και τη θαυμάσια χήνα.
Ένα πρωτότυπο πρόβλημα
«Τα τρόπαια αυτά τα επέστρεψε βέβαια στον κύριό τους.»
«Αγαπητέ μου, αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Είναι αλήθεια ότι η χήνα είχε δεμένη στο δεξί της πόδι μια κάρτα με την επιγραφή: “Για την κυρία Ένρυ Μπάικερ”, και τα αρχικά Ε.Μ. φαίνονται γραμμένα μέσα στο καπέλο. Αλλά υπάρχουν χιλιάδες Μπέϊκερ και μερικές εκατοντάδες Ένρυ Μπάικερ στην πόλη μας άρα δεν είναι εύκολο να βρεθεί αυτός που έχασε τα πράγματά του.
«Τότε λοιπόν τι έκαμε ο Πέτερσον;»
«Μου έφερε, το πρωί των Χριστουγέννων, το καπέλο και τη χήνα για να κολακεύσει τη μανία μου, επειδή ξέρει πόσο μ’ αρέσει να λύνω τα προβλήματα, όσο ασήμαντα και αν φαίνονται στην αρχή.
»Κρατήσαμε τη χήνα έως σήμερα το πρωί. Σήμερα την πήρε ο Πέτερσο για να την ψήσει, ενώ εγώ κράτησα το καπέλο του αγνώστου που είχε την ατυχία να χάση το Χριστουγεννιάτικο δείπνο του.
«Δεν έβαλε αγγελίες στις εφημερίδες;»
«Όχι»
«Τι στοιχεία λοιπόν έχετε για την ταυτότητά του;»
«Αυτά μόνο που μπορούμε να συναγάγουμε μόνοι μας.»
«Από το καπέλλο του;»
«Ακριβώς»
«Αστειεύεσθε. Τι μπορεί να σας πη ένα παλιό, μαδημένο καπέλο;»
«Να ο φακός μου. Ξέρετε το σύστημά μου. Τι σκέπτεσθαι για τον άνθρωπο που φορούσε αυτό το καπέλο;»
Η μέθοδος του Χολμς
Πήρα το καπέλο και αφού το εξέτασα προσεκτικά αναγκάσθηκα να ομολογήσω ότι δεν καταλάβαινα τίποτε. Ήταν ένα ημίψηλο σκληρό, πολύ κοινό και μαδημένο. Ήταν φοδραρισμένο με κόκκινο μεταξωτό που είχε χάσει το χρώμα του. Δεν είχε το όνομα του εργοστασιάρχη αλλά, όπως είχε παρατηρήσει ήδη ο Σέρλοκ Χολμς τα ψηφία Ε.Μ. ήταν χαραγμένα στο ένα πλευρό του.
Ο γύρος του ήταν τρυπημένος για να περάσει κορδόνι, το οποίον όμως έλειπε. Τέλος ήταν σχισμένο και γεμάτο σκόνη και λεκέδες που είχαν προσπαθήσει να τους κρύψουν, αλείφοντάς τους με μελάνη.
«Δεν ξέρω τίποτε περισσότερο, είπε δίνοντας πίσω το καπέλο στον φίλο μου.»
«Είσθε πολύ παρατηρητικός, αλλά δεν ξέρετε, με το συλλογισμό, να βγάλετε τα συμπεράσματα αυτού που μελετάτε.»
«Πέστε, λοιπόν, εσείς, σας παρακαλώ, τί μπορείτε να συμπεράνετε απ’ αυτό το καπέλο;»
Ο Χολμς πήρε το καπέλο και το εξέτασε με την προσοχή που τον χαρακτήριζε.
«Το καπέλο αυτό, είπε ο Σέρλοκ Χολμς, είναι μικρότερης σημασίας, απ’ όσης μπορούσε να είναι. Εν τούτοις εξάγω μερικά συμπεράσματα, εκ των οποίων κάποια είναι ασφαλή και τα άλλα μπορούν να βασισθούν επί σοβαρών πιθανοτήτων. Είναι προφανές ότι ο κάτοχος του καπέλου αυτού ήταν εξαιρετικά ευφυής και ότι κατά τα τελευταία έτη βρέθηκε σε κατάσταση δύσκολη. Ήτο προβλεπτικός άλλοτε, αλλά σήμερα όχι τόσο, λόγω ίσως αφ’ ενός του ηθικού κλονισμού που συνεπήγαγε γι’ αυτόν η απώλεια της περιουσίας του και αφ’ ετέρου ένεκα του αλκοολισμού, στον οποίον παρασύρθηκε συνεπεία του γεγονότος τούτου. Αυτά όλα εξηγούν επαρκώς το γιατί η γυναίκα του δεν τον αγαπά πλέον.
«Αρκεί, Χόλμς!»
«Εν τούτοις διατήρησε κάποιον σεβασμό», εξακολούθησε, χωρίς να φανεί ότι με άκουσε. «Είναι μεσήλικας και ζει σχεδόν μονήρη βίο, εξερχόμενος ολίγον, μη κινούμενος παρά ελάχιστα. Ιδού τα σπουδαιότερα συμπεράσματα, που εξάγω από το καπέλο αυτό. Α, λησμόνησα να προσθέσω ότι το σπίτι όπου κατοικεί ο ήρωας μας, δεν φωτίζεται με φωταέριο.
«Χαριτολογείτε ασφαλώς, Χολμς…»
«Κάθε άλλο! Πως! Δεν είσθε λοιπόν ικανός ακόμη να αντιληφτείτε τον τρόπον, με τον οποίον εξάγω τα συμπεράσματά μου;»
«Δεν είμαι βέβαια κουτός, αλλ’ είμαι τελείως ανίκανος να παρακολουθήσω τους συλλογισμούς σας. Αίφνης, πως μπορέσατε να εξαγάγετε το συμπέρασμα ότι ο άνθρωπος αυτός είναι ευφυής;»
Αντί άλλης απαντήσεως, ο Χολμς έθεσε το καπέλο εις το κεφάλι του, το οποίον σκέπασε μέχρι οφθαλμών.
«Είναι απλούστατα ένα μαθηματικό συμπέρασμα. Ένας άνθρωπος που έχει τέτοιο κεφάλι δεν ημπορεί παρά να είναι ευφυής.»
«Και η απώλεια της περιουσίας του;»
«Το καπέλλο αυτό χρονολογείται από τριών ετών. Τότε τα πλατειά γυρισμένα λίγο, μπορ, ήταν της μόδας. Έπειτα το καπέλο είναι πρώτης ποιότητος. Παρατηρήσατε την κορδέλα του και τα περιποιημένα φοδραρίσματά του. Αφού ο άνθρωπος αυτός είχε ν’ αγοράζει προ τριών ετών τόσο ακριβό καπέλο και έκτοτε δεν αγόρασε άλλο, το συμπέρασμα εξάγεται μόνο του: Η οικονομική κατάσταση του ανθρώπου είναι σήμερα λιγότερη καλή απ’ όσο ήταν αυτή προ τριών ετών.»
«Καλά το συμπέρασμα αυτό είναι εύκολο, αλλά πως εξήγαγες το συμπέρασμα ότι είναι προβλεπτικός και ότι έχει υποστεί ηθικόν κλονισμό;»
Ο Σέρλοκ Χολμς μειδίασε.
«Ιδού η εξήγηση της προβλεπτικότητας του, είπε, θέτοντας το δάκτυλο του στο κορδόνι του καπέλου. Αυτό τοποθετείται μόνον επί παραγγελία χάριν προφυλάξεως εναντίον του ανέμου και κατά συνέπεια είναι απόδειξη κάποιας προβλεπτικότητος. Είναι σπασμένο όμως το καουτσούκ και δεν φρόντισε ο ήρωας μας να το αντικαταστήσει, εκ του γεγονότος δε αυτού εξάγω το συμπέρασμα ότι σήμερα είναι λιγότερο προβλεπτικός από άλλοτε, πράγμα το οποίο θα απέδιδα στην εξασθένιση της διανοητικότητας του.»
«Οι ισχυρισμοί σας είναι πολύ ακριβείς.»
«Πρόσθεσα ότι είναι μεσήλικας και ότι τα μαλλιά του έχουν αρχίσει να λευκαίνονται, ότι τα έκοψε προσφάτως και ότι μεταχειρίζεται πομάδα. Μπορούσατε να εξαγάγετε και σεις το συμπέρασμα αυτό, εάν εξετάζατε το εσωτερικό του καπέλου. Φαίνονται πολλές τριχούλες κομμένες και το καπέλο μυρίζει, απόδειξη της χρησιμοποιήσεως πομάδας. Τέλος, αυτή η σκόνη, φαίνεται από το χρώμα της ότι δεν είναι του δρόμου, αλλά του σπιτιού, απόδειξη τού ότι το καπέλο μένει περισσότερο κρεμασμένο αφ’ όσον φορείτε.
«Προσθέσατε ότι η γυναίκα του δεν τον αγαπά πλέον.»
«Δεν προσέξατε ότι το καπέλο αυτό δεν βουρτσίσθηκε από πολλών εβδομάδων; Αγαπητέ Ουάτσον, όταν η γυναίκα σας σάς αφήνει να βγείτε χωρίς να σας ξεσκονίσει το καπέλο και σας δω να έρχεσθε σπίτι μου, εξάγω ασφαλώς το συμπέρασμα ότι δεν τα πήγατε καλά την ημέρα αυτή με τη γυναίκα σας…»
«Ο άνθρωπός σας είναι ασφαλώς νυμφευμένος;»
«Ασφαλώς! Κρατούσε τη χήνα, για να καλοπιάσει τη γυναίκα του και να συμφιλιωθεί μαζί της.»
«Έχετε απάντηση έτοιμη για όλα. Αλλά, διάβολε, από τι εξαγάγατε το συμπέρασμα ότι δεν έχει φωταέριο στο σπίτι του;»
«Το καπέλο έχει τέσσερες λεκέδες από κερί.»
«Καλά λοιπόν όλα αυτά, αλλά όλες η σκέψεις σας πάνε χαμένες, αφού ούτε έγκλημα έγινε, ούτε καμιά καταστροφή…
Ο Σέρλοκ Χολμς ετοιμάζονταν να απαντήσει, όταν ο Πέτερσον εμφανίστηκε με ύφος κατάπληκτου ανθρώπου:
«Η χήνα, κύριε Χολμς! Η χήνα, κύριε!» Κραύγασε.
«Ε! τι; Ξαναζωντάνεψε ή την έκλεψαν από την κουζίνα;»
Ο Χολμς άλλαξε θέση για να βλέπει καλλίτερα την φυσιογνωμία του Πέτερσον.
«Κοιτάξετε κύριε, κοιτάξετε τι βρήκε η γυναίκα μου στην κοιλιά της χήνας!»
Ένα πελώριο μπλε διαμάντι στην κοιλιά της χήνας
Και έτεινε την χείρα του, δια να μας δείξει ένα μεγάλο μπλε διαμάντι θαυμάσιας λαμπρότητας.
Ο Σέρλοκ Χολμς εγέρθηκε.
«Κάνατε», είπε, «πολύτιμη ανακάλυψη. Υποθέτω ότι ξέρετε τι είδους πέτρα είναι αυτή.»
«Πολύτιμο πετράδι. Διαμάντι. Κόβει το τζάμι με την ίδια ευκολία με την οποίαν μπήκε στην κοιλιά της χήνας.»
«Αγαπητέ μου, δεν είναι απλώς μια πολύτιμος πέτρα. Είναι “ο πολύτιμος λίθος”.»
«Μήπως κατά σύμπτωση είναι το μπλε διαμάντι της Κόμισσας ντε Μρακ;» Κραύγασα.
Στο επόμενο επεισόδιο:
Πως εκλάπη το πολύτιμο διαμάντι από το ξενοδοχείο «Κοσμοπολιταίν» | Ποιος ο ένοχος
