Κινητά τηλέφωνα και ίντερνετ στις ελληνικές φυλακές

Είναι κάπως παράξενο. Όποτε ανοίγει στη δημόσια σφαίρα η συζήτηση για τα κινητά τηλέφωνα και το ίντερνετ στη φυλακή, αυτό γίνεται με αφορμή κάποια απόδραση ή κάποια παράνομη πράξη που αποδίδεται σε κρατούμενους. Τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι της επικοινωνίας στις σύγχρονες κοινωνίες εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες, ωστόσο όταν η ύπαρξή τους εντοπίζεται εντός κάποιου κελιού ελληνικής φυλακής, παρουσιάζεται από τα μίντια περίπου σαν ειδεχθές έγκλημα. Το κάπως ενδιαφέρον σημείο είναι ότι ενώ έκπληκτοι πάντα δημοσιογράφοι περιγράφουν, κάθε φορά, την ανεύρεση κινητών στις φυλακές, σαν γεγονός ολότελα εξωπραγματικό, την ίδια στιγμή πρόκειται για κάτι τόσο δεδομένο, ώστε στην Wikipedia να υπάρχει σχετικό λήμμα ήδη από το 2014…

Όταν ανοίγει η δημόσια συζήτηση για τις φυλακές στην Ελλάδα, συνήθως γίνεται μόνο για να προβληθεί η πολιτική ατζέντα που εξυπηρετεί την βιομηχανία της καταστολής, και ως εκ τούτου να προωθηθεί η εφαρμογή ενός ακραία τιμωρητικού μοντέλου. Αναπτύσσεται έτσι μια ρητορεία που συνήθως έχει ως φόντο περιπτώσεις που μέσω κάποιου κινητού έχει διαπραχθεί κάποιο αδίκημα, σαν να μην μπορούσε να συμβεί το ίδιο από κάποιο καρτοτηλέφωνο. Τα κινητά στη φυλακή με αυτόν τον τρόπο αποκτούν μια δαιμονοποιημένη διάσταση.

Το μόνο σίγουρο στην πράξη είναι ότι η απαγόρευση των κινητών και του ίντερνετ συντηρούν μια ανθηρή μαύρη οικονομία, η οποία ‒καλύπτοντας τα κενά του επίσημου κράτους και των αδιέξοδων πολιτικών του‒ εξασφαλίζει το πολύτιμο για τους κρατούμενους  παράθυρο στον έξω κόσμο. Προκύπτει εύλογα το ερώτημα γιατί να συμβαίνει αυτό. Ποιον εξυπηρετεί πραγματικά να είναι τα κινητά απαγορευμένα; Τι μπορεί να συμβεί αν γίνουν νόμιμα; Πόσο κοστίζουν στη μαύρη αγορά της φυλακής; Ποιοι έχουν τον έλεγχο αυτής της μαύρης αγοράς;

Ο Π. Δ., πρώην κρατούμενος των ελληνικών φυλακών που στα πέντε χρόνια που διήρκησε η κράτησή του έχει μεταχθεί σε τέσσερις διαφορετικές φυλακές, εξηγεί στο red n’ noir:

«Την τελευταία περίοδο, παρόλο που συνέχεια ακούμε για διάφορα προβλήματα σε σχέση με τις ελληνικές φυλακές, δεν βλέπουμε καμία ανακοίνωση ή απάντηση από το αρμόδιο υπουργείο. Τηρούν για τα πάντα σιγή ιχθύος.  Αντιθέτως,  στη Γενική Γραμματεία Αντιεγκληματικής Πολιτικής, αρέσκονται να βγάζουν συνέχεια δελτία τύπου που έχουν να κάνουν με κινητά τηλέφωνα που βρέθηκαν σε έρευνα σε κάποια φυλακή.

Υπάρχει ένα κομμάτι του κόσμου που δεν έχει καμία σχέση με τις φυλακές και πιστεύει ότι στη φυλακή τα κινητά είναι νόμιμα, και ένα άλλο κομμάτι που πιστεύει ότι τα κινητά είναι μόνο για να κάνει κάποιος παράνομες δραστηριότητες. Και οι δύο περιπτώσεις κάνουν εξίσου λάθος.

Αυτό που κρατάει σε μια επαφή τον κρατούμενο με τους δικούς του ανθρώπους είναι το τηλέφωνο και τα επισκεπτήρια. Σε όσο πιο απομακρυσμένη φυλακή βρίσκεται κάποιος από την πόλη κατοικίας της οικογένειάς του, τόσο πιο πολύ έχει την ανάγκη ενός κινητού τηλεφώνου.

Όταν είσαι κρατούμενος 200 ή 500 χιλιόμετρα από το σπίτι της οικογένειάς σου (κάτι το οποίο ισχύει για τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατουμένων), σημαίνει αυτομάτως ότι θα έχεις και πολύ αραιά επισκεπτήρια. Το τηλέφωνό είναι η μόνη επαφή για βδομάδες ή και μήνες.

Η επικοινωνία από τα καρτοτηλέφωνα της φυλακής είναι δύσκολη και ασύμφορη οικονομικά. Έχεις δικαίωμα να αγοράσεις μέχρι τέσσερις τηλεκάρτες των 10 ευρώ ανά βδομάδα από την καντίνα της φυλακής (αν είσαι από τους «προνομιούχους» και έχεις χρήματα στο λογαριασμό σου) και μπορεί να μην σου φτάνει ο χρόνος για να μιλήσεις με συγγενείς και φίλους σου. Να σημειώσω ότι οι περισσότερες κλήσεις γίνονται αναγκαστικά σε κινητά, και μια τηλεκάρτα των 10 ευρώ τελειώνει περίπου σε 30 λεπτά ομιλίας, ενώ για σταθερά τηλέφωνα και δεδομένου ότι η χρέωση στο 90% των περιπτώσεων είναι υπεραστική μπορεί να διαρκέσει περίπου μία ώρα. Ο κρατούμενος για να εξασφαλίσει ένα ελάχιστο επικοινωνίας με την οικογένειά του πρέπει να επωμιστεί ένα τεράστιο οικονομικό κόστος. Αν θεωρήσουμε ως δεδομένες και ειλικρινείς τις διακηρύξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα, σύμφωνα με τις οποίες σκοπός της φυλάκισης δεν είναι η καταστροφή του κρατούμενου (οικονομική, κοινωνική, οικογενειακή) αλλά αντιθέτως η πολιτεία βοηθάει και τον στηρίζει για τη μελλοντική του επανένταξη, τότε βρισκόμαστε μπροστά σε έναν παραλογισμό χωρίς προηγούμενο…   

Πέραν του τεράστιου κόστους, η διαδικασία  τού να παίρνεις από τα καρτοτηλέφωνα δεν είναι και ό,τι καλύτερο. Περιμένεις σε σειρά και πρέπει να τελειώσεις γρήγορα, γιατί περιμένουν πίσω σου και άλλοι, που σε ακούνε (ο κάθε κρατούμενος μπορεί να ακούσει τις οικογενειακές σου και προσωπικές συνομιλίες) και βιάζονται να μιλήσουν και οι ίδιοι. Άσε που όπως μιλάς έχεις να αντιμετωπίσεις και κατσαρίδες που περπατάνε πάνω στο τηλέφωνο.

Στα καταστήματα κράτησης που δεν υπάρχουν αρκετά κινητά υπάρχει μεγάλη ουρά στα καρτοτηλέφωνα και είναι η πιο συχνή αιτία για φασαρία μεταξύ των κρατουμένων. Είναι χαρακτηριστικό ότι παλιότερα, στον Κορυδαλλό ή τον Αυλώνα, που ήταν λιγότερα τα κινητά, κάθε χρόνο την περίοδο των γιορτών γινόταν μια μεγάλη συμπλοκή που είχε ως αιτία τη σειρά στα καρτοτηλέφωνα. Τώρα, λόγω των περισσότερων κινητών, δεν βλέπεις καβγάδες για αυτόν το λόγο.

Σήμερα, ιδίως με τα κινητά που διαθέτουν ίντερνετ, σου δίνεται η δυνατότητα η επικοινωνία να είναι πιο «αληθινή». Ένας κρατούμενος, με αυτόν τον παράτυπο τρόπο, μπορεί να βλέπει καθημερινά τα παιδιά του και τη σύζυγό του. Εγώ, με αυτόν τον τρόπο, μπόρεσα να κρατήσω ζωντανή την επαφή με το τριών ετών παιδί μου. Είναι σαν να έχεις ένα παράθυρο μέσα στο σπίτι σου. Βλέπεις πώς είναι το σπίτι σου. Βλέπεις ολόκληρη την οικογένειά σου. Πώς μεγαλώνει το παιδί σου. Ανά πάσα στιγμή, μπορείς να δεχτείς μια φωτογραφία των δικών σου ανθρώπων από κάποια ιδιαίτερη στιγμή τους. Και αυτό από μόνο του σε κάνει να πάρεις το ρίσκο να έχεις κινητό παρόλο που απαγορεύεται. Δεν μπορεί να σε αποτρέψει καμία πειθαρχική ποινή.

Την περίοδο που βρισκόμουν σε κάποια πτέρυγα που δεν υπήρχε κινητό τηλέφωνο και επικοινωνούσα μόνο από τα καρτοτηλέφωνα της φυλακής, το παιδί μου όταν ερχόταν στο επισκεπτήριο ήταν θυμωμένο μαζί μου, λόγω της απουσίας μου.

Το να βρεις κινητό μέσα στη φυλακή δεν είναι δύσκολο, αρκεί να έχεις τα χρήματα. Όπως το οτιδήποτε είναι παράνομο.

Το κόστος για ένα κινητό αλλάζει σε κάθε φυλακή. Στον Κορυδαλλό οι τιμές είναι πολύ πιο χαμηλές από άλλες φυλακές. Το πληρώνεις τρεις φορές πάνω από ό,τι έξω. Σε άλλα καταστήματα κράτησης, φτάνει και τα 1500 ευρώ, μπορεί και παραπάνω. Σε κάθε φυλακή πληρώνεις το «βαπόρι», δηλαδή τον σωφρονιστικό υπάλληλο που θα το περάσει. Αυτό είναι το μεγαλύτερο κόστος. Μετά είναι το κέρδος του κάθε ενδιάμεσου που μεσολαβεί για να φτάσει σε σένα. Η πληρωμή γίνεται είτε με μετρητά, είτε με τηλεκάρτες, είτε με χρήματα που βάζει κάποιος δικός σου σε λογαριασμό άλλου.

Η απαγόρευση των κινητών τούς μόνους που συμφέρει είναι τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους και όσους κρατούμενους κάνουν νταλαβέρια μέσα στη φυλακή. Εάν γινόταν νόμιμα, θα πληττόταν αυτόματως ένας κλάδος της παραοικονομίας της φυλακής. Όλοι οι κρατούμενοι θα επικοινωνούσαν με τον έξω κόσμο πιο οικονομικά, και με μεγαλύτερη διάρκεια ομιλίας, και με δυνατότητα βιντεοκλήσης. Ειδικά όσοι έχουν μακριά τις οικογένειες. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπως πολλοί αλλοδαποί, που έχουν τους δικούς τους ανθρώπους στο εξωτερικό και δεν μπορούν να έρθουν στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να μην κάνουν καθόλου επισκεπτήρια. Η δήθεν ηλεκτρονική επικοινωνία μέσω σκάιπ, που εξαγγέλθηκε πριν από περίπου δύο χρόνια από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, με τις οικογένειες όσων κρατουμένων δεν έχουν καθόλου επισκεπτήρια δεν έγινε ποτέ. Απλώς ανακοινώθηκε, σε ένα επικοινωνιακό τρικ της τότε διοίκησης του υπουργείου Δικαιοσύνης.»

Το Δίκτυο Αλληλεγγύης Κρατούμενων επίσης τάσσεται χωρίς υπεκφυγές υπέρ της νομιμοποίησης κινητών τηλεφώνων και μέλος του εξηγεί τα σχετικά ζητήματα στο red n’ noir:

«Το κόστος επικοινωνίας μέσω των καρτοτηλεφώνων είναι δυσβάσταχτο, ειδικά για τους αλλοδαπούς κρατούμενους, που αποτελούν και την πλειοψηφία του πληθυσμού στις ελληνικές φυλακές.

Ενδεικτικό της υπερκοστολόγησης των τηλεφωνικών κλήσεων αλλά και της σημασίας που έχει για τον κάθε κρατούμενο η επικοινωνία με την οικογένειά του είναι το γεγονός ότι οι τηλεκάρτες αποτελούν το άτυπο νόμισμα της φυλακής, δεδομένου ότι τα χρήματα απαγορεύονται. Οι τηλεκάρτες είναι το μέσο με το οποίο κάνουν τις διάφορες αναγκαίες μικροσυναλλαγές τους οι κρατούμενοι. 

Η σημασία που έχει για την κοινωνική επανένταξη ενός κρατούμενου η επικοινωνία με το οικογενειακό και κοινωνικό του περιβάλλον είναι αυτονόητη και γι’ αυτό άλλωστε προβλέπεται από τον ίδιο τον Σωφρονιστικό Κώδικα. Την ίδια στιγμή όμως, καθώς ο Σωφρονιστικός Κώδικας είναι απαρχαιωμένος, δεν προβλέπει τα σύγχρονα μέσα για να γίνεται αυτή η επικοινωνία.

Αυτή τη στιγμή, τους μόνους που συμφέρει η απαγόρευση των κινητών είναι τα διάφορα κυκλώματα σωφρονιστικών υπαλλήλων, που σε αγαστή συνεργασία με «εξουσιοδοτημένους» από τους ίδιους κρατούμενους θησαυρίζουν από τη λαθραία διακίνησή τους…

Οι υποστηρικτές της απαγόρευσης κινητών φέρνουν ως δικαιολογία ότι εάν υπάρχουν νόμιμα κινητά μέσα στις φυλακές κάποιοι κρατούμενοι ίσως συνεχίσουν την παραβατική τους δραστηριότητα από το κελί τους. Πρόκειται για μια γελοία δικαιολογία, καθώς αν γίνουν νόμιμα θα μπορούν να είναι δηλωμένα και να ελέγχονται.

Δεν είναι δυνατόν να ζούμε σε μια εποχή που οι άνθρωποι επικοινωνούν μεταξύ τους κατά βάση μέσω διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων και βιντεοκλήσεων, και την ίδια στιγμή να αποκλείεται από αυτή τη μορφή επικοινωνίας η μόνη κοινωνική ομάδα που το έχει πραγματικά ανάγκη!»

Τελικά πολλοί μπορεί να είναι οι λόγοι της απαγόρευσης των κινητών και του ίντερνετ στις ελληνικές φυλακές. Μπορεί να είναι ότι έτσι συντηρείται ένα τεράστιο κύκλωμα μαύρης αγοράς που εξυπηρετεί συμφέροντα της σωφρονιστικής υπηρεσίας. Μπορεί να είναι το γεγονός ότι προσφέρει ορατότητα στους κρατούμενους, επιτρέποντας στην κοινωνία να έχει πρόσβαση σε ντοκουμέντα (φωτογραφίες ή βίντεο) που περιγράφουν την αθλιότητα των συνθηκών κράτησης, που σε κάποιες περιπτώσεις υπήρξε καταλυτικός παράγοντας για μια έστω και προσωρινή βελτίωση των συνθηκών κράτησης. Μπορεί να είναι ένας τρόπος να κρατιέται ο πληθυσμός της φυλακής υπό έλεγχο με διαμεσολαβητή τη μαύρη οικονομία. Όποιος και να είναι ο λόγος, δεν παύει να είναι μια παράλογη απαγόρευση. Μια απαγόρευση τόσο παράλογη, σαν να απαγορεύονται τα καρτοτηλέφωνα τη δεκαετία του 1990 ή οι επιστολές το 1930.

Προτάσεις σχετικών βιβλίων: