Περιγραφή
Στο βιβλίο αυτό, η βιογραφία της Λούνας ανοίγει ένα μονοπάτι για να ξανασκεφτούμε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στην πόλη τους, τη Shoah, τη φτώχεια και τα ανάποδα μεταπολεμικά χρόνια. Επειδή ήταν φτωχή, αγράμματη και γυναίκα, τα ίχνη της εύκολα χάνονται ανάμεσα στους αφανείς της ιστορίας. Αρχειακά τεκμήρια, καταγεγραμμένες μαρτυρίες, φωτογραφίες και προσωπικές αναμνήσεις συναρμόζονται ως ισότιμες “πηγές” που καλούν σε ίση κριτική διάθεση. Εισβάλλουμε στον κόσμο και στη σιωπή των αφανών με λέξεις που δεν είναι δικές τους, γιατί τα λόγια τους δεν ακούστηκαν, πάρα πολλές φορές αγνοήθηκαν ή λησμονήθηκαν. Ακολουθούμε τα ίχνη ενός βίου που δέθηκε με τις περιπέτειες του 20ού αιώνα, διατρέχοντας τους τόπους απ’ όπου πέρασε η Λούνα, εκείνους που κατοίκησε. Τα ίχνη της αναζητούνται σε κτίρια, οικοδομές, τοπία της πόλης. Οι ιστορίες που λέγονται είναι ιστορίες που δέθηκαν με αυτούς τους τόπους, με την κατοίκησή τους από τη Λούνα και από τους δικούς της.
Περιεχόμενα
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Αφανείς
Luna, sos tu?
Συνοικισμοί «151», Ρεζή Βαρδάρ, Βαρώνου Χιρς
Άουσβιτς, 40077
Άουσβιτς Ι – Μπλοκ 10
Άουσβιτς II – Μπίρκεναου
Μπέργκεν-Μπέλσεν
Οδός Συγγρού 37
Οδός Παρασκευοπούλου 3: «Υπνωτήριο Αλλατίνη»
Μετανάστευση;
Οδός Σπάρτης 49 και οδός Σαρανταπόρου 19
Οδός Κίμωνος Βόγα 83: Γηροκομείο «Σαούλ Μοδιάνο»
Σταυρούπολη: (νέο) Εβραϊκό Νεκροταφείο
Yorando entre mozotros
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΧΡΟΝΙΚΟ
του Σπύρου Κακουριώτη.
Η πρώτη σκέψη διαβάζοντας τον τίτλο του νέου βιβλίου της Ρίκας Μπενβενίστε, Λούνα, ήταν πως άλλη μία ιστορικός υπέκυψε στον πειρασμό της λογοτεχνίας. Άλλωστε, σχεδόν ταυτόχρονα, κυκλοφόρησε, σε μετάφραση δική της, το δοκίμιο του Ivan Jablonka Η ιστορία είναι μια σύγχρονη λογοτεχνία (Πόλις, 2017), ένα «μανιφέστο για τις κοινωνικές επιστήμες» που καλεί τους ιστορικούς να υιοθετήσουν τη λογοτεχνική γραφή.
Αμέσως μετά, όμως, ο υπότιτλος που το συνοδεύει, «Δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας», λειτουργεί καθησυχαστικά. Το βιβλίο παραμένει στον χώρο της ιστορικής συγγραφής, με την πιο αυστηρή έννοια. Μόνο που εδώ η συγγραφέας επέλεξε ένα διαφορετικό μονοπάτι για να προσεγγίσει θεματικές που διερευνά και σε προηγούμενες έρευνές της: τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, τη γενοκτονία τους από τους Ναζί, την δύσκολη επιστροφή, όσων επέζησαν, σε μια κοινωνία που λεηλατούσε όσα είχαν αφήσει πίσω τους…
Η ιστορικός επιλέγει να μιλήσει για όλα αυτά παρακολουθώντας τη διαδρομή ενός συγκεκριμένου προσώπου, της Λούνας Γκατένιο, μιας από τους (και τις) «αφανείς», που η συνήθης ιστορική αφήγηση διαπραγματεύεται μονάχα με όρους μεγάλων αριθμών…
Φτωχή και αγράμματη γυναίκα, από αυτές που συνήθως δεν αφήνουν το «ίχνος» τους στην ιστορία –κάνοντας έτσι πολύ δυσκολότερο το στόχο της ανασύστασης της εμπειρίας τους– η Λούνα γεννήθηκε στην οθωμανική Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ού αιώνα. Παντρεύτηκε, γνώρισε την αντισημιτική βία των ελλήνων «χαλυβδόκρανων» της ΕΕΕ τη δεκαετία του ’30, στην Κατοχή κλείστηκε στο γκέτο και σύντομα, μαζί με τον άντρα της φορτώθηκε στους συρμούς με κατεύθυνση το Άουσβιτς. Ο σύζυγός της οδηγήθηκε «κατευθείαν» στους θαλάμους αερίων, ενώ η ίδια επιλέχθηκε σαν πειραματόζωο για τις ευγονικές έρευνες που διεξήγαν εκεί ναζιστές γιατροί. Επέζησε. Όταν απελευθερώθηκε επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Καθώς δεν είχε περιουσία να διεκδικήσει, σε όλη την υπόλοιπη ζωή της εξαρτιόταν από την πρόνοια της Ισραηλιτικής Κοινότητας και τη δουλειά της, τη ραπτική. Πέθανε στο κοινοτικό γηροκομείο, περί τα τέλη του αιώνα.
Για την συγγραφέα, η Λούνα υπήρξε η μακρινή «θεία» της παιδικής και εφηβικής της ηλικίας, που ερχόταν στο σπίτι για επίσκεψη στις γιορτές. Ένας «μεγάλος», όπως όλοι εκείνοι που δεν προφτάσαμε ποτέ να τους ρωτήσουμε, γιατί τα ερωτήματα τα διαμορφώσαμε όταν πλέον βρισκόμασταν κοντά στην ηλικία τους.
Όμως, χάρη στη σκευή του ιστορικού, αυτά τα ερωτήματα μπορούν να οδηγήσουν σε κάποιες απαντήσεις –και ασφαλώς σε νέα ερωτήματα– ακόμη και όταν οι μάρτυρες δεν είναι πια μαζί μας. Η Ρίκα Μπενβενίστε επιστρατεύει γι’ αυτό αρχειακά τεκμήρια, καταγραμμένες μαρτυρίες, φωτογραφίες, προσωπικές αναμνήσεις, μαζί με την πλούσια δευτερογενή βιβλιογραφία, προκειμένου να προχωρήσει σε μια δοκιμή μικροϊστορίας, με την πλέον αυστηρή έννοια του όρου, έτσι όπως προσδιορίστηκε από τους ιταλούς ιστορικούς Carlo Ginzburg και Giovanni Levi.
